top of page

© Copyright 2023 Su CHIZONEDDU Web de Sardus.Filius. 

S'Evangeliu de SANTU MATHEU

in logudoresu antigu

1855

de su canonigu Giuanne Ispanu de Piaghe

S'evangeliu de Santu Matheu in logudoresu, pubblicadu da su Canonigu Giuanne Ispanu in su 1858 po contu de su Printzipe LUIGI LUCIANO BONAPARTE chi in cussos annos fu' predisponinde sa CARTA LINGUISTICA de sas FAEDDADAS MINORITARIAS de EUROPA, 'apresentat, foltzis, sa parte pius elevada de sa codificazione linguistica, de sa chilca, de sos istudios, de s'iscoberta e de sa valorizzazione de cussu sentimentu nazionale de sos sardos chi, a poi de sos seculos iscuros e iscurosos de sa dominazione aragonese e ispagnola (durada 400 annos, cuminzaiat a disserrare sas primas lughes chi illuminaian' s'ispera de una rinaschida dae tropu tempus isperada, anelada, disizada, pregada e mai arrivada.

In su fermentu culturale de su periodo ch' est tra su XVIII° seculu e su cuminzu de su seculu XX° deviat esser' istraordinariu abberu. In su 1850 su tatharesu Pascale Tola haiat pubblicadu su CODEX DIPLOMATICUS REGNUM SARDINIAE chi, in 3 libberos, puntaiat a torrar' a bogare sa dignidade de unu populu. Si sussighian' sos istudios, sas chilcas, e benian' pubblicadas sas varias "Istoria de Sardigna" chi rinforzaian' s'Ispiritu e sa Cussenzia 'e sos Sardos.

In su 1860 s'avvocadu casteddagiu LUDOVIGO ABIS hat predispostu sa versione in casteddagiu chi, pubblicada in Londra po contu de su solitu Luigi Lucioano Bonaparte, hat causadu hat causadu una prima, insanabile, frattura in su progetu de unificazione linguistica auspicadu e tentadu in cussos annos da s'ISPANU. Su Canonigu b'hat postu 5 annos de istudiu, ma in su 1866 hat pubblicadu finas sa versione in tatharesu, accumpagnada da sas "osservaziones subra sa pronuntzia de custu DIALETTU e subra sos varios assimizos presentat cun sa pronuntzia de sas limbas c.d. "celticas" ...." chi su Printzipe BONAPARTE haiat predispostu po accumpagnare sa publicatzione de s'evangeliu in tatharesu, poninde in risaltu sos solitos campanilismos e sas eternas contrapposiziones tra su Nord e su Sud o, po la narrer' mezus, tra "Cabu 'e susu" e Cabu 'e suta" de su mundu sardu, divisos in modu sutile e separados da cussa cadena 'e montes chi naran' de su "MARGHINE".

In custos ultimos annos sos discursos subra sa tutela e sa valorizzazione de sa limba sarda sun' andados via via creschinde cun su crescher' progressivu de sos fundos e de sos budget de bilanciu istanziados ad hoc, ma, comente semper' sutzedit s'assistid' a s'iscena trista de sos bentulzos chi si 'etan' a sa tzega, chentza rispettu po niunu e po nudda, in su "piattu riccu" de su MORTU SARDU.

In su momentu de grave crisi politica, culturale, istituzionale e finas economica e sociale, s'evangeliu de Santu Matheu, in sa forma sarda "una & trina", 'apresenta, bidu su messagiu chi cuntenet, unu primu momentu de riflessione istorica chi podet induer' chie legget in modu criticu a si torrar' a creer e a torrar' passos in su caminu giustu de sa connoschenzia chi illuminat sa rejone, sa ratio, chi brujat in sa cussenzia de unu rettu caminu chi hana nadu bonu: Su BONUCAMINU, appuntu, SU MONTE SACRU DE SU POPULU 'E SARDOS, inue sun' custodidos sos sinnos de sa memoria, de s'istoria e de sa sacralidade sua.

Torra a Deus e finila de peccare, prega in dananti sou e sensa de ofender'. Torra a s'Altissimu  e bolta sas palas a s'ingiustizia (Sir. 18, 20-21). Issu est che unu canale aundadu chi 'essit dae su fiumen' e, comente unu riu 'essit a cara 'e de unu giardinu. Hat nadu: "Hap' a abbare s'ortu meu" e su canale est diventadu unu fiumen', su fiumen' est diventadu che su mare". Bidides chi no hapo tribagliadu po me ma po cantos chilcan' sa dottrina (Sir. 24, 28-32). Si disizades sa Sapientzia osservade sos cumandamentos; tando su Signo.Re (ch' est Deus) bo' l'hat a cuntzeder' (Sir. 1, 23). Custu est su chi hapo fattu intro s'iscola mia ei como poto sustenner' e mustrare de esser' me matessi proiettadu in divvenire a unu tempus pius lentu divisu in tres, gai, coment'hat auguradu M.L. Wagner in su 1932, otto annos a poi de su Cunciliu episcopale sardu de Aristanis, in su 1924, chi haiat disconnotu sa LIMBA SARDA,  aberinde su tempus de "s'indicizzazione" fascista in istradas e piathas, in sas iscolas, in sos logos de tribagliu e in sos uficios pubblicos.

In veridade est 'istadu unu tribagliu longu, tostu e chi m'hat isfinidu, ma oe, cun tres limbas in d'una, su libberu 'e su cumandu, sos serpentes chi si poden' tenner' in manu e sos istudios subra sa geomanzia terrestre chi m'hat dadu connoschenzias finas subra sos logos de s'energia, mi poto acherar' a su mundu cun orgogliu dignidade e fieresa. Su caminu po sa terra 'e sa prummissa  est cuminzadu e, a poi de unu periodo longu inue nos han' cuadu sa veridade e su lumen de sa rejone (finas gratias a tzeltas ungheresas chi s'acumpagnan' cun salames de grana fine), s'homine modernu est giamadu a sa riflessione e a sa ricunversione. Su chi est 'istadu nadu est nadu, su chi est iscrittu restad' iscrittu, gai est istadu, est e hat a esser' semper' ..... po Deus!             



GIULIO PALA

* = capitulos giai cullegados

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

*

  Su CHIZONEDDU Web

 

de SARDUS.FILIUS.
bottom of page